3.  SRBI I HRIŠĆANSTVO

“Biblijski tekstovi odigrali su presudnu ulogu ne samo u evangelizaciji srpskog naroda nego i u formiranju estetike, poetike i čitavog pogleda na umetnost kod Srba. Preko tih tekstova srpska književnost preuzima nasleđe jedne u pravom smislu reči svetske književnosti: na njima se prvi i svi kasniji srpski književnici srednjeg veka uče književnom izrazu i stilu.” [26]

                Smatra se da su Srbi došli u dodir sa hrišćanstvom čim su se doselili na Balkansko poluostrvo.[27] Prvi navodni slovenski napad na Balkansko poluostrvo zabeležio je istoričar Prokopije za vladavine vizantinskog cara Justina I (518-527). U jesen 545. godine veći broj Sklavina je dopreo do podunavskog basena. Napadi su 578. godine učestali pa su Vizantinci pokušali da sklope savez sa Avarima i da ih zajednički napadnu. Međutim, Sloveni su ostali tri godine i tek su se onda vratili u Panoniju. Zatim su Sloveni 618. godine opkolili Solun.

“U solunsko zaleđe došli su u vreme cara Iraklija (610-641) i delovi srpskog plemena. Prema kazivanju vizantinskog cara Konstantina VII Porfirogenita (polovina X veka) car Iraklije je Srbima dodelio zemlju u solunskoj oblasti, koja je po njima dobila ime Servija.[28] Oni nisu dugo ostali. Krenuli su da se vrate natrag ali su se predomislili i zatražili drugu oblast da se nasele.” [29]

                Vladar koji ih je doveo u tu novu postojbinu je umro pre 680. godine. Od njegovog naslednika kneza Višeslava znaju se imena i rodoslovi srpskih knezova. Franački spis iz 822. godine Srbe opisuje kao “silan narod koji drži veliki deo Dalmacije” koja se, prema tadašnjem shvatanju, prostirala sve do reke Morave.

3.1. PRIHVATANJE HRIŠĆANSTVA

                Prema Konstantinu Porfirogenitu,[30] Srbi su hrišćanstvo prihvatali u dva navrata. Prvi put se to dogodilo u VII veku kada su među njih došli latinski sveštenici. Drugi put je bilo za vreme vladavine vizantinskog cara Vasilija I, u drugoj polovini IX veka (pretpostavlja se da je to period od 867-874. godine). Latinski misionari su u srpski narod dolazili iz primorskih i dalmatinskih mesta. Međutim, tada su se pojavili i učenici-sledbenici Metodija iz Bugarske i Makedonije. NJih je poslao car Vasilije sa slovenskom liturgijom, tako da je došlo do ponovne hristijanizacije Srba i Neretljana (Hercegovaca). Veruje se da ove hristijanizacije nisu mnogo šta izmenile u životu i običajima samoga naroda.[31] Tada nije došlo do značajnije promene načina života i verovanja.

“Naši djedovi naseliše se ovuda na jugu kao pogani; ma i brzo prigrlili nauk i vjeru Hristovu, opet se za dugo sačuvaše običaji poganski, kojim je još i sada traga što u narodnom pričanju što drugačije u životu.” [32]

                Prihvatanje hrišćanstva je za sve Slovene, pa i za Srbe, pored religioznog imalo i političkog značaja. Vizantinsko carstvo je imalo oreol tradicije, kulture, bilo je centar sveta. Uključivanje u takav svet pretpostavljalo je prihvatanje hrišćanske vere i duboko, religiozno poštovanje ove državne tvorevine.

                U tom početnom periodu, služba u crkvama koje su pokrivale zapadne teritorije naseljene Srbima se odvijala na latinskom jeziku, pošto je rimski papa 924. godine zabranio službu Božiju na slovenskim jezicima (slovenska liturgija je potrajala nepunih 50 godina), tako da se hrišćanstvo širilo površno. Postoje podaci da su početkom X veka na crkvenim saborima u Splitu učestvovali i srpski predstavnici.

3.2. SRPSKA SLAVA

                U ovo vreme počinje i priča o srpskoj slavi. Danas slava predstavlja porodični i prijateljski skup pred kućnom ikonom sa malom crkvenom službom, osvećivanjem kolača, slavskom svećom, ručkom i zdravicama, kao što predstavlja i simbol pravoverne srpske porodice. Država je, pre nekoliko godina, prvi dan slave prihvatila kao neradan dan - verski praznik, za one radnike koji se izjašnjavaju kao hrišćani pravoslavne veroispovesti.

“Dan kada su naši preci po pojedinim porodicama i familijama prešli u hrišćanstvo bio je za njih veliki i radosni praznik... I da bi sebe i svoje potomke jače privezali za taj događaj, uzeli su taj dan kao praznik svoga duhovnog rođenja i ostavili ga svome potomstvu. To je crkveni povod i način slave.”[33]

                Međutim, prema mnogim autorima i istraživačima slava se smatra kao ostatak iz vremena primanja hrišćanstva. Tadašnji običaj je bio da čitava porodica ne slavi imendane svojih članova (danas rođendane), već da se slavi jedan zajednički svetac, čije se ime često javlja i kao lično ime u porodici. Pojedini etnolozi veruju da je slavljenje slave usko vezano sa slavljenjem paganskog boga, prethodnog zaštitnika porodice. Radi lakšeg prelaska Srba u hrišćanstvo i što bržeg zadobijanja potpune državne i crkvene samostalnosti, a što se moglo samo uz narod iza sebe, tadašnje sveštenstvo je zažmurilo na oba oka i ovaj običaj je promenio svoju formu.

"Smatra se, da su Srbi, u pagansko vreme poštovali i proslavljali, pored više božanskih bića, i naročito natprirodno biće kao zaštitnika svoje porodice, svoga doma i njihovog napretka. Prilikom prelaska u hrišćanstvo zamenili su oni ovo biće određenim hrišćanskim svecem. Pošto je, dakle, početak srpske "slave" vezan za krštavanje, dobio je odabrani svetac, odnosno njegov praznik, naziv "krsne" slave ili "krsnog" imena."[34]

                Od paganskog slavlja postao je hrišćanski običaj - tradicija. Ali, i kao tradicija ovaj običaj je kratkoga daha. Pod uticajem savremenih nacionalističkih uticaja, mnoge slave su se izmenile, pa su stariji kultovi svetaca ustupili mesto mlađima.

                Zanimljivo je da za slavu ne znaju ni Hrvati ni Bugari, koji su susedi Srbima mnogo vekova. U Crnoj Gori je u Zakoniku crnogorskoga kneza Danila iz 1855. godine objašnjeno da je slava zapravo “krsno ime”, a što je “uspomena na krštenje predaka”. Srpska porodična slava se razlikuje od tzv. crkvene slave. Po starom srpskom običaju (koji se izgleda nije zadržao) na slavu se poziva i sirotinja.

                Međutim, postoje i drugačija tumačenja značenja reči "krsna slava", o čemu govore radovi Veselina Čajkanovića. Ovaj naučnik pravi razliku između izraza slava, krsna slava, krsno ime i slično. Krsna slava je obred - "žrtva" koja je namenjena krstu koji pripada prethrišćanskom dobu, kada nije značio raspeće već je bio stari srpski idol koji se nalazio na zidu svake kuće.

"...kao što su stari narodi Grci, Rimljani, Misirci, Indijci oblačili i kupali svoje idole, tako rade i danas Srbi sa kućnim krstom. Peškir ili komad platna kojim se kućni krst kiti, u stvari treba da bude haljina za njega... Za sada je dovoljno podvući to da je domaći krst prvobitno bio kultna slika iz stare srpske vere, i da je krsna slava prvobitno bila namenjena starinskom srpskom božanstvu koje je taj krst predstavljao."[35]